De dood is niet bepaald het makkelijkste onderwerp om over te praten met je kind. Toch moet het soms, omdat opa of oma doodgaat of bijvoorbeeld omdat er een huisdier is overleden. Hoe ga je dat gesprek aan?
Ik kan me nog goed herinneren dat de oma van mijn zoon doodging. Hij was toen een jaar of drie, een moeilijke leeftijd om zoiets abstracts als de dood uit te leggen. Ik heb het maar zoveel mogelijk op gevoel gedaan, hem betrokken bij het proces rondom de begrafenis en samen een boekje gelezen (Kikker en het vogeltje).
Leeftijd
Hoe en wat je precies vertelt, hangt natuurlijk af van de leeftijd van je kind. Een puber snapt wat het betekent om dood te zijn. Een klein kind heeft daar nog geen besef van en dat kan het lastig maken om erover te praten. Daarom een paar tips.
1. Neem de tijd
Jonge kinderen zijn vaak met 100 dingen tegelijk bezig. Als je wilt dat ze er met hun aandacht bij zijn als je het slechte nieuws vertelt, kun je ze het beste op een rustig moment aanspreken. Ga er even voor zitten en zeg dat je wat belangrijks wilt bespreken. Krijg je geen respons of zie je dat je kind met z’n gedachten echt ergens anders is, wacht dan met het vertellen van het nieuws tot een geschikter moment.
2. Uitleggen
Zeker jonge kinderen hebben geen idee wat dood is. Uitleggen dus. Dat kun je op verschillende manieren doen. Hoe precies, hangt af van je kind en van hoe jij tegen de dood aankijkt. Maar hoe je het ook vertelt, het blijft voor kinderen lastig te begrijpen. Vaak proberen ouders de dood te omschrijven, bijvoorbeeld door te zeggen dat oma slaapt en niet meer wakker wordt. Of dat ze naar de hemel is gegaan. Het is de vraag of je kind dat snapt. Heel jonge kinderen denken nog magisch. De prinses werd ook weer wakker gekust, toch? Probeer zo min mogelijk met eufemistische omschrijvingen de pijn te verzachten. En wees voorbereid op onverwachte vragen.
3. Vragen
Soms lijkt het wel alsof kinderen helemaal niet zo bezig zijn met de dood van oma, opa of een andere dierbare. Ze pakken de draad snel weer op, gaan op in hun spel en lijken het zelfs helemaal te zijn vergeten. Totdat ze op een onverwacht moment met vragen komen. Misschien wel met vragen die jij ingewikkeld vindt om te beantwoorden. Omdat ze moeilijk zijn, of emotioneel. Probeer die vragen toch zo eerlijk mogelijk te beantwoorden. Ook hier geldt weer dat een kind niet gebaat is bij antwoorden die de werkelijkheid mooier maken dan hij is.
4. Laat je verdriet zien
Als ouder wil je je kind behoeden voor verdriet, dat spreekt voor zich. Maar verdrietige dingen horen nu eenmaal bij het leven en dus kun je ze nooit helemaal weghouden bij je kind. De andere kant is, dat jouw kind waarschijnlijk zelf ook verdrietig is en het allemaal niet zo goed kan plaatsen. Misschien weet je kind niet zo goed hoe hij met dat verdriet om moet gaan. Als hij ziet dat jij verdrietig bent, geef je hem als het ware een voorbeeld en laat je zien dat het oké is om verdrietig te zijn.
5. Laat je kind meedoen
Een begrafenis of crematie kan ook voor kinderen een belangrijke rol spelen bij het afscheid nemen. Bedenk, samen met je kind, wat hij kan doen. Misschien kan hij een mooie tekening voor oma maken, een roos op de kist leggen of een kaarsje aansteken. En spreek van tevoren door wat er allemaal gebeurt bij een begrafenis of crematie, zodat je kind zich er een beetje op voor kan bereiden.
6. Maak een gedenkplek
Maak een mooie gedenkplek in huis. Met een foto van de overledene en misschien wat persoonlijke spullen die belangrijk waren voor de overledene. Ik heb bijv. een klein altaartje gemaakt voor mijn overleden vader. Heel simpel, een foto met wat schelpjes en een klein Afrikaans beeldje. Mijn zoon heeft mijn vader nooit gekend, maar het altaartje heeft al vaak het gesprek op gang gebracht. Een mooie manier om herinneringen op te halen en verhalen te delen.
Oudere kinderen
Met oudere kinderen en jongeren lijkt het misschien makkelijker om over de dood te praten. Ze snappen in ieder geval wat de dood is. Maar dat maakt het natuurlijk niet minder ingrijpend. Het is belangrijk je kind goed in de gaten te houden en hem de ruimte te geven voor vragen en verdriet. Jongeren zijn nog wel eens geneigd om er niet over te praten, bijvoorbeeld omdat ze bang zijn dat ze jou daarmee lastigvallen. Ook kunnen ze vaak hun verhaal niet zo goed kwijt bij vrienden. Het kan dan fijn zijn als er iemand is die net wat verder weg staat, maar wel vertrouwd voelt. Zoals een goede huisvriend.
Regelen
Een ander belangrijk ding is je eigen dood. Niet iets waar je elke dag bij stilstaat. Ik bedacht me laatst dat het belangrijk is dat mijn zoon, nu 17, weet hoe ik alles graag geregeld wil zien na m’n dood. Dan moet ik daar natuurlijk wel eerst zelf over nadenken. Wil ik begraven worden of gecremeerd? Cake bij de koffie of sushi en een glaasje sake? Wat ik ook bedenk, het wordt in ieder geval geen standaard begrafenis. En ik vind het belangrijk dat mijn zoon niet voor allerlei verrassingen en moeilijke beslissingen komt te staan.
Ook niet op financieel vlak. Een begrafenisverzekering is dus belangrijk, liefst één die verder gaat dan een standaarddekking. Binnenkort toch maar eens alles op een rijtje zetten. Niet dat ik van plan ben op korte termijn dood te gaan, maar dit is natuurlijk typisch iets wat je voor je uitschuift tot het te laat is. Dan zadel je je nabestaanden op met een hoop narigheid en moeilijke keuzes.
Ik ben benieuwd: hoe ga jij het gesprek aan met je kind(eren)? Heb je tips & tricks? Heel fijn als je die in de comments deelt!